Simon Marius (Mair)

Kratak pregled života i istraživanja

Matematičar, ljekar, astronom i tvorac kalendara Simon Mair (1573–1624), koji je u duhu tadašnjeg vremena sebe zvao Marius, bio je dvorski matematičar markgrofova u Ansbahu. Istovremeno sa Galilejem otkrio je četiri velika Jupiterova satelita, ali je svoja otkrića objavio četiri godine nakon njega, zbog čega ga je Galilej optužio za plagijat. Danas je jasno da je Marius otkrio Jupiterove satelite potpuno nezavisno od Galileja i da su njegova zapažanja u pojedinim detaljima bila čak preciznija. Još za njegovog života je bilo neosporno da je on prvi Evropljanin koji je opisao Maglinu Andromedu.

Biografija

Marius je rođen 10. januara 1573. u Gunzenhauzenu, a umro je 26. Decembra 1624. (po julijanskom kalendaru) u Ansbahu. Njegov otac, Rajnhard Marius, bio je jedno vrijeme gradonačelnik, a majka mu se zvala Elizabeta. Kršten je 5. marta 1590. godine, a 1606. je oženio Felicitas Lauer, kćerku svog nirnberškog izdavača Hansa Lauera (1560–1641). Imali su najmanje dva sina i pet kćeri.

Smatra se da je za njegovo obrazovanje bilo odlučujuće što ga je markgrof Georg Fridrih jednom prilikom čuo kako pjeva. Regentu se, navodno, to dopalo i primio ga je 1586. godine u plemićku školu u Hailsbroneru, koju je pohađao do 1601. i čiji je najpoznatiji učenik postao. Plan da studira u Kenigsbergu se nije ostvario, ali je umjesto toga 1601. godine posjetio Tiho Brahea u Pragu. Nakon toga je do 1605. godine studirao medicinu u Padovi, gdje je vjerovatno sreo Galileja. Od 1604. do 1605. bio je član upravnog odbora njemačkih studenata u Padovi. Od 1606. pa sve do smrti 1624. godine (5. januara 1625. po gregorijanskom kalendaru) bio je dvorski matematičar u Ansbahu.

Istraživanja

Godine 1594. Marius počinje sa svojim meteorološkim zapisima, da bi od 1601. do 1629. objavljivao godišnje kalendar Prognosticon astrologicum. Izvrsnost u matematici dokazao je 1610. godine kada je preveo i objavio Prvih šest knjiga Elementorum Euclidis. Bio je vješt posmatrač i u vrijeme prije pronalaska teleskopa, te je objavio posmatranja komete iz 1596. godine i precizno utvrdio poziciju supernove u sazvežđu Zmijonoše iz 1604. godine. Zahvaljujući svom pokrovitelju Johanesu Filipu Fuksu od Bimbaha, dobio je u ljeto 1609. godine belgijski teleskop na korišćenje, pomoću kojeg je, prema svojim zapisima 29. decembra 1609. godine po julijanskom kalendaru, otkrio četiri najveća Jupiterova satelita, dakle samo jedan dan nakon Galileja, koji je svoje bilješke vodio po gregorijanskom kalendaru. O ovome je prvi put pisao u svom Prognosticonu iz 1612. godine.

Svoje naučne rezultate Marius je objavio tek 1614. godine u knjizi Mundus lovialis, nakon čega ga je njegov čuveni italijanski rival optužio za plagijat u svojoj publikaciji iz 1623. godine Il Saggiatore. Galilej je osigurao svoju poziciju još u martu 1610. godine svojim publikacijama u Sidereus Nuncius (Zvjezdani glasnik). Marius, međutim, posmatra niz detalja koje Galilej ne pominje. Uočio je da je orbitalna ravan Jupiterovih satelita blago nagnuta u odnosu na Jupiterovu ekvatorijalnu ravan i ekliptiku, što objašnjava razlike u geografskoj širini. Marius je takođe ustanovio da se osvijetljenost satelita mijenja i izračunao odgovarajuće tabele za period od 1608. do 1630. godine.

U pismu napisanom u ljeto 1611. godine pominje svoja posmatranja Venere. Od avgusta 1611. godine posmatra sunčeve pjege, da bi u Novembru iste godine primijetio da je kretanje pjega, pa samim tim i ekvatorijalna ravan sunca nagnuta u odnosu na ekliptiku. Godine 1619. pretpostavio je prvi put da je pojava sunčevih pjega periodična. Bio je prvi Evropljanin koji je u decembru 1612. godine vidio galaksiju Andromeda, a od kraja novembra do decembra 1618. godine posmatrao je treću i najveću kometu te godine.

Iako je Marius posjedovao najvažnija astronomska otkrića s početka 17. vijeka, protivio se heliocentričnoj teoriji, a favorizovao tihonski pogled na svijet. Tvrdio je da je takav sistem otkrio nezavisno od Brahea, kada je u zimu između 1595. i 1596. godine prvi put čitao Kopernika.

Dan danas je Mariusov rad u sjenci optužbi za plagijat, iako je na početku 20. vijeka dokazano da je potpuno nazavisno istraživao i da su njegovi najraniji zapisi čak bliži savremenim podacima nego Galilejevi.

Počasti

Godine 1612. je od grada Gunzenhauzena dobio srebrni pehar na poklon. Imenovanje Jupiterovih satelita po ljubavnicama rimskog Boga Jupitera, mitološkog oca bogova, koje je uvedeno u 20. vijeku, potiče od Mariusa, a ideju mu je dao Johanes Kepler 1613. godine u Regensburgu.

Međunarodna astronomska unija (MAU) odala je počast Mariusu davši njegovo ime jednom krateru na Mjesecu, kao i obližnjim „Mariusovim brdima“ i „Rimi Marius“. Godine 2014. asteroid sa provizornim imenom „1989 SM“ MAU je nazvala „(7984) Marius“. Jednoj gimnaziji u Gunzenhauzenu je dato ime Simon Marius, a postavljena mu je i komemorativna poloča. U konferencijskom centru Onoldia u Ansbahu jedna od sala nazvana je Sala Simon Marius. Godine 1991. na inicijativu Lions kluba podignut je spomenik Mariusu na trgu Šlosplac u Ansbahu, koji je djelo minhenskog umjetnika Fridriha Šelea. U velikom broju gradova, koji su na neki način povezani sa njegovim životom i radom, ulice su dobile ime po Mariusu.